مقدّمه
امروزه در آموزش‌وپرورش کشورمان مسئله مهمی که دغدغه فکری همه معلّمان و مسئولان است، خلّاقیت و نوآوری است و نوشتن و نگارش که یکی از ابعاد مهم خلاقیّت است کمتر به این موضوع پرداخته‌شده است شاید دلیل وجود ترانه و اشعار و فیلم‌های سطحی که در این روزها دیده میشود همین عدم توجه به درس‌هایی مانند انشا باشد. مشکل اساسی که با آن روبرو هستیم این است که وقتی در مورد موضوعی از دانش آموزان میخواهیم درباره‌ی آن صحبت کنند حرفهای خیلی زیبایی می گویند و در بحث شرکت می کنند ولی وقتی می خواهیم که بنویسند، تقریباً بیشتر آنها عاجز می مانند. متأسفانه درس انشا در بیشتر مدارس کشور جدّی گرفته نمی شود. در مدارس منطقه های محروم درس املا و انشا معمولاً با کتاب فارسی به معلّم های مختلف ارائه می شود و دبیران در بیشتر مواقع انشا کلاس خودشان را تدریس نمی کنند. در این مقاله سعی می شود به اهمیّت انشانگاری به خصوص درمقطع ابتدایی پرداخته شود.
نوشتن در نظریه پیاژه
دوره های رشد شناختی پیاژه :
دوره حسی- حرکتی ۲ : سال اول زندگی ، دنیای کودک به چیزهایی که حس می‌کند و قادر است روی آنها عمل کند محدود میشود . لمس ، بازتابها و واکنش های دورانی در این دوره بسیار مشاهده میشود. توانمندی هایی که دراین دوره شکل میگیرد عبارتند از: من، هوش عملی (استفاده از راهکارها و وسایل دیگری برای رفع مانع و رسیدن به هدف) شی دایم، ترتیب و توالی، فضا، علیت. از نظر پیاژه هوش عبارتست از حالت تعادلی که نقطه ثقل همه سازگاری‌های پی در پی حسی ، حرکتی و شناختی و نیز همه مبادلات درونسازی و برونسازی میان ارگانیزم و محیط می باشد .
دوره پیش عملیاتی – عملیاتی ۲ تا ۱۱ سالگی ، دارای دو نیم دوره :
پیش عملیاتی: هنوز عملیات (یک عمل ذهنی بازگشت پذیر) در کودک به طور کامل شکل نگرفته است. رمزو نماد، تصاویر ذهنی و تجسم های گسترده، زبان (به عنوان یک وسیله ارتباطی)، تقلید در غیاب الگو در این دوره به وجود می آیند.
عملیات عینی: علاوه بر شکل گیری عملیات ، منطق روابط ، منطق جزء و کل ، بازگشت پذیری و نگهداری ذهنی (ثابت ماندن ادراک علی رغم تغییرات ظاهری ) هم به وجود می آیند .
دوره انتزاعی (صوری) ۱۱ تا ۱۵ سالگی: از این دوره دیگر ذهن کودک تنها معطوف به عینیات نیست و به مسائل انتزاعی که مابه ازاء خارجی ندارند هم می پردازد. منطق قضایا، استدلال و برهان و توانایی فرضی – استنتاجی در این دوره شکل میگیرند.
همان گونه که در دوره ی پیش عملیاتی دیدیم شروع استفاده از زبان به عنوان یک ابزار ارتباطی در این مرحله است و همانطور که میدانیم نوشتن یکی از پیچیده ترین فرآیند های شکل گیری زبان است و عمده مهارت های نوشتن توسط کودکان در زنگ انشا صورت میگیرد و موفقیت در زنگ انشا یعنی تکامل درست بخش مهمی از زبان به عنوان ابزار ارتباطی و در نتیجه گذار درست از دوره ی پیش عملیاتی و تاثیر مثبت آن بر سایر دوره های زندگی و این خود به خوبی اهمیت زنگ انشا را نشان میدهد.
حال در ادامه میخواهیم اندکی با معنای انشا و اهمیت خلاقیت در انشا آشنا شویم.
معنای لغوی انشاء
انشاء درلغت به معنای آفرینش ، ایجاد ، پرورش وابداع است.آنچه امروزه فن انشاء گفته می شود از نخستین معنای آن ایجاد» گرفته شده ا ست یعنی انشاء به معنی ایجاد کلام، سخن ونگارش آن ا ست ومعادل فارسی انشاء دبیری » ا ست که به معنی منشی گری و کتابت می باشد. دبیری فنی است که انسان به وسیلۀ آن می تواند محتوای خود را روی کاغذ بیاورد.
معنای علمی انشاء
انشاء یعنی درس اندیشیدن دربارۀ موضوعی و آن را روی کاغذ پیاده کردن.
دراصطلاح ادبیات انشاء عبارت است از : نگارش جملات وعباراتی که افکار نویسنده را به صورت روشن و زیبا بیان می کندکه خواننده آن ها را به سهولت بفهمد و برایش خوشایند و مطلوب باشد.
انشا در ابتدایی
بهتر است در دوره‌ی ابتدایی از بند نویسی به جای انشانویسی استفاده کنیم و انشا بیشتر برای دوره‌ی راهنمایی و دبیرستان است.
ما باید ابتدا الفبا را آموزش دهیم سپس کلمه و جملات و پس از آن به بند میرسیم و بند خود نیاز به موضوع دارد که انتخاب موضوع خود از اهمیت زیادی بر خوردار است.موضوع ما باید در جمله‌ی موضوع که اولین جمله‌ی نوشته شده است قرار داشته باشد.برای مثال اگر ما به دانش‌آموز موضوع نماز بدهیم باید در جمله‌ی موضوعداز کلمه‌ی نماز استفاده کند.در ادامه نیز دانش آموز با توجه به موضوع جملات مختلفی را مینویسد که استفاده از خلاقیت در نوشتن آن امری حیاتی است.موردی که ما معلمان باید به آن توجه کنیم عدم تکرار بیش از حد دانش‌آموز است،تکرار به عنوان یک آرایه در شعر خوب است اما در انشا و بند نویسی توصیه نمی‌شود.
(مصاحبه با خانم دمیرچلی)
اهمیت انشا در دوره ابتدایی
نوشتن در دوره دبستان شروع می شود .دبستان مهمترین خاستگاه و سرچشمه هنر نویسندگی است زیرا کودکان اولین کلمات و اولین جملات و اولین نوشته ها را در آن جا آموزش می بینند.
نوشتن های صادقانه و صمیمی بچه ها به معلمان ، اولیا و برنامه ریزان کمک می کند تا دریابند چگونه با آنها رفتار کنند، آرمانها و آرزوهایشان را بشناسند و مشکلاتشان را حل کنند. به یاد داشته باشیم که بچه ها همراه با توصیف مسائل مختلف شخصی و فکری خود ناخواسته در راه حل مشکلات و ساختن جهانی زیباتر گام بر می دارند.انشاء در دبستان ظرافت های ویژه ای دارد ، نکته مورد توجه این است که آن چه در این کلاسها نوشته می شود، برای هم سالان و شنوندگان همان کلاس است و باید جداً از ا نتقاد و ایراد گیری پرهیز نمود.
امروزه در نظام آموزشی جدید نه این‌که دیگر نامی از انشا و املا نباشد؛ اما به عقیده کارشناسان، این نوع بودن‌های صوری فاقد روح، جان‌مایه و درون‌مایه در رویکرد و کارکرد شکوفایی ذهن تخیل‌گرایانه کودکانه نقشی نداشته و بسیار کم‌رنگ است. به گفته کارشناسان تعلیم وتربیت آموزشی، انشا و املا جزو دروس آموزشی زیربنایی و تخصصی در زنگ ادبیات است؛ اما متاسفانه چهره در نقاب نسیان فرو برده است، همه دانش‌آموزانِ تکیه‌زده بر صندلی دانشِ نسل‌های دهه 60 و 70 با کوکب خانم، روباه و زاغ، باز باران و انار صد دانه یاقوت خاطره دارند اما به اعتقاد کارشناسان، امروز سطح تدوین و تبیین دروس نظام آموزشی در مقاطع تحصیلی، به‌ویژه دبستان آن‌قدر تنزل یافته است که تصویری از خاطرات درس‌ها در ذهن رنگی دانش‌آموزان رنگ نمی‌خورد.
خلاقیت در انشا
انشا هم مانند هر نوشته و اثری که برای تولیدش نیازمند تفکر است به خلاقیت نیاز دارد و در واقع خلاقیت و انشا یک رابطه ی دو سویه دارند،خلاقیت باعث نوشتن انشایی درست می شود و نوشتن انشا باعث افزایش خلاقیت.همان طور که در مقدمه ذکر شد شاید علت اصلی عدم خلاقیت در ترانه،شعر،فیلم و. که در این روز ها شاهد هستیم عدم پرداخت مناسب به زنگ انشا در نسل های قبل بوده است.بدون تردید مدرسه مهم ترین مکان برای رشد خلاقیت در کودکان است و زنگ انشا نیز نقش به سزایی در این زمینه دارد که متاسفانه هر روز به روز شاهد کم لطفی بیشتر به این زنگ میشویم.
بخشنامه ها
با مطالعه تعدادی از بخش نامه های آموزش و پرورش میتوان به این نتیجه رسید که هدفهای آموزش انشا در موارد زیر خلاصه می شود:
1.دانش‌آموزان بتوانند آنچه را که می‌اندیشند و می‌خوانند به دیگری بگویند و بنویسند.
2.دانش‌آموزانی که تخیل قوی و استعدادی بیشتر در نویسندگی دارند بشناسیم و در مسیری صحیح هدایت کنیم.
3.پرورش قوه استدلال،تفکر و دقت دانش‌آموزان و وادار کردن آنها به درست دیدن و شنیدن،سپس دیده و شنیده خود را به طرز ساده و روشن بیان کردن و نوشتن است.
آیا اهداف به خوبی اجرا میشود؟
با توجه به تحقیقات من در این زمینه و برسی دفتر انشا 3 دانش‌آموز با شرایط تحصیلی متفاوت نمی توان جواب مثبت یا منفی به این سوال داد،اما به وضوح میزان خلاقیت و پتانسیل پرورش خلاقیت در موضوعاتی که معلمان به دانش‌آموزان میدادند در دانش‌آموزی که در شهر تحصیل میکرد بیشتر بود تا دانش‌آموزان روستایی البته گاهی به طور کلی معلمان این سه دانش‌آموز عملکرد خوبی با توجه به معیار های گفنه شده داشتند و در هر سه مورد انشا هایی با موضوعات خلافانه و تشویق دانش‌آموز به خواندن کتاب یا فرهنگ سازی در زمینه‌ی خاصی دیده میشد.
راهکار ها برای بهتر شدن
1.ارائه ي روش هاي كاربردي براي بهبود كيفيت آموزش انشا
بزرگترين مشكل تدريس انشا نبود ومعلمان علاقه مند آگاه واهل مطالعه وتحقيق و ماهرانه تدريس است و به دليل وجود همين مسائل است كه همكلاس هاي انشا جاذبه ي لازم را ندارد از اين فاجعه آميزتر اين است كه ساعت انشا را صرف جبران عقب ماندگي هاي فارسي ودستورزبان مي كنند آيا اين كار علتي غير از ناتواني در تدريس انشا دارد؟
در حاليكه معلم انشا بايد مانند استاد هنرهاي ديگر چون خط ونقاشي از هنر كافي برخوردار باشد تا بتواند استعداد هاي دانش آموزان را دريابد ونيروي دروني آنان را شكوفا سازد .
آيا ديده ايد كه معلم نقاشي يا خط يا موسيقي بدون آنكه در اين هنر سر رشته داشته باشد بتواند آن را تدريس كند؟
آن چه مي تواند وضعيت انشا را از اين بحران بيروم آورد عبارتند از تاكيد برنزديكي زبان گفتار ونوشتار را استقبال از نوشته هاي ساده وروال تعيين موضوعاتي در حد فهم وتوانايي دانش آموزان كه خود موجب جلوگيري از نوشتن انشا به وسيله ي والدين دانش آموزان مي شود.
الف)آموزش روش هاي (( چگونه نوشتن )) به جاي اختصاص تمام وقت به خواندن انشا .
ب)توجه به پرورش تخيل دانش آموزان از طريق موضوعات مناسب .
پ)سپردن آموزش اين درس
2.كارگاه هاي نوشتن به جاي انشا
كلاس به كارگاه هاي شعر ، داستان نويسي ، مقاله نويسي ورومه نگاري تقسيم شده است ودانش آموزان به اساس علاقه در يكي از كلاسهاي شركت مي كرده اند و هرگاه معلمي مجزا داشته باشد. در تمام كارگاه ها ابتدا درباره ي درست نوشتن ، عاطفه ، احساس مسئوليت در قبال نوشته وزيبايي كلام وصحبت شده با سپس با توجه به موضوع هر كارگاه كار تخصصي شروع مي شده است.
تجربیات شخصی
تا اینجا به‌خوبی اهمیت خلاقیت در انشا درک کردیم،در تجربه‌ی چندین ساله‌ی من در درس انشا همواره با تعداد قابل‌توجه ای موضوعات خلاقانه برخورد کردم که عمومشان به بعد خلاقیت اهمیت زیادی میدادند.
تجربه‌ی اول: سال سوم ابتدایی معلم از ما خواست که نامه‌ای را از زبان درختی که در حیات مدرسمان وجود داشت بنویسیم،خروجی این انشا عالی بود علاوه بر تقویت قوه‌ی خلاقیت ما که شاید اولین تجربه‌ی مکتوب ما از دیالوگ‌نویسی از زبان موجودی بود که توانایی صحبت کردن نداشت نوشته‌ی هر دانش‌آموز به تجربیات شخصی و خاطراتش از آن درخت برمی‌گشت،برای مثال دانش‌آموزی که خودش مدام از درخت بالا می‌رفت از زبان درخت شکایت میکرد که چرا با کفش روی بدن من راه می‌روید و من را کثیف می‌کنید.
تجربه‌ی دوم:سال پنجم ابتدایی معلم از ما خواست که انشایی بنویسیم و در آن آخرین کتابی که خواندیم را برای سایر همکلاسی‌هایمان شرح دهیم و نتیجه کار شاید به‌اندازه‌ی تجربه قبلی مستقیماً قوه‌ی تخیل دانش آموزان را بیدار نکرد اما باعث افزایش میل دانش آموزان به کتاب‌خوانی شد که خود کتاب‌خوانی اثرات مثبت زیادی ذر فرد دارد که پرورش تخیل یک مورد آن است.
تجربه ی سوم:در طول دوران تحصیل تقریبا هر ساله متاسفانه شاهد انشایی با موضوع تابستان خود را چگونه گذراندید را شاهد بودیم که علاوه بر کلیشه ای بودن نیاز مند هیچ گونه خلاقیتی نبود.
منبع
اصول و مبانی مشاوره گلادینگ
روانشناسی رشد لورا برک
روانشناسی پرورشی دکتر سیف
ویکی پدیا
انشا ,، ,های ,خلاقیت ,دوره ,نوشتن ,در این ,خلاقیت در ,دانش آموزان ,است و ,که در
درباره این سایت